In het centrum van Utrecht is een vijftiende-eeuwse stadskraan gereconstrueerd. Voor de kap en de giek is echter niet, zoals in het origineel, gebruik gemaakt van lood: ze zijn gedekt met de circulaire loodvervanger Leadax.
Vanaf de Middeleeuwen stonden er op verschillende plekken in Utrecht hijskranen. Daar werden goederen die over het water de stad in werden gebracht uit de schepen gehesen. Vervolgens werden ze vervoerd naar de Waag
voor controle en weging, op basis waarvan er belastingen geheven konden worden. Een van de kranen was de vijftiende-eeuwse Stadskraan op de Ganzenmarkt. Deze werd in de loop der eeuwen meerdere keren aangepast en verbeterd en bleef zo in gebruik tot 1839. Het ging mis toen de kariatiden – de grote vrouwenzuilen – voor de façade van de nieuwe Winkel van Sinkel aan de Oude Gracht opgehesen moesten worden. Bij het laatste beeld brak het bovenste deel van de stadskraan af en viel samen met het beeld in de gracht. Hoewel er al vanaf de negentiende eeuw over gesproken werd, is de stadskraan niet weer opgebouwd. Tot afgelopen jaar.
Reconstructie
De Stichting Stadskraan heeft in 2022 de kraan gereconstrueerd als leer/werkproject in de ambachtelijke houtbewerking. De kraan werd gebouwd op het buitenterrein van de Museumwerf in Vreeswijk. Het gebouw van 13 meter hoog en meer dan 30 ton zwaar werd vervolgens op een ponton vervoerd naar zijn nieuwe plaats. Het was om uiteenlopende redenen te complex om de kraan op zijn oude plek in het hart van het historische centrum terug te plaatsen
De kraan kreeg een mooie plaats aan de Weerdsingel, aan de voet van de Monicabrug, waar in het verleden soortgelijke hijskranen gestaan hebben. Daar is hij nu voor iedereen te bezichtigen.
Loodvervanger
De oorspronkelijke kraan had een kap en giek van hout gedekt met lood. Bij de reconstructie koos men ervoor om geen lood te gebruiken maar de kunststof loodvervanger Leadax. Deze loodvervanger is gemaakt van gerecycled plastic uit gebruikt veiligheidsglas en autoruiten. Martin Wolters, Sales Manager Bouw Nederland bij VisscherHolland (de distributeur van Leadax in Nederland) licht toe: “Wij werden benaderd of we mee wilden doen aan het project. Dat sprak ons erg aan, het is een goede manier om te laten zien dat ons product een volwaardig alternatief is voor lood, ook voor monumenten. Het heeft namelijk volledig het uiterlijk van lood. Daar komt bij dat het voordelen heeft ten opzichte van bladlood. Het is een duurzaam product, gemaakt van gerecyclede materialen. Lood heeft licht toxische eigenschappen, deze kunststof niet. Een belangrijk voordeel in de praktijk is dat Leadax letterlijk niet loodzwaar is. Je loopt met een rol Leadax makkelijk een ladder op. Daardoor kan je er sneller en makkelijker mee werken.”
Trots
Michiel Kruk van Fort Constructies werd gevraagd voor het aanbrengen van het Leadax. “Hij is specialist in het restaureren van monumentale panden met
lood”, vertelt Wolters. “Op ons verzoek werkte hij hier voor het eerst met onze loodvervanger. Hij was eerst wat sceptisch, maar hij was heel enthousiast toen hij ermee gewerkt had. Leadax heeft namelijk niet alleen de
looks, maar ook de feel van lood. De loodwerker kan er dus mee werken zoals hij gewend is. Net als lood klop je Leadax in model met een loodklopper. Daarbij overtreft Leadax lood: waar lood bij het uitdrijven dunner wordt en kan scheuren, scheurt Leadax niet, omdat het heel elastisch is en toch vormvast blijft. De grondstof is immers polyvinylbutyral (PVB), het zeer elastische en oersterke folie dat veiligheidsglas bij breking bij elkaar houdt.” “We zijn heel trots op onze bijdrage aan de Stadskraan”, besluit Wolters. “Het is een prachtig project, waarmee wij aan de bouwmaterialenhandel, dakenwereld, architecten, aannemers en woningcorporaties in heel Nederland willen laten zien wat er mogelijk is. Er is een alternatief voor bladlood. Je kunt niet zien dat deze kraan niet gedekt is met echt lood. Wij noemen Leadax zelf geen loodvervanger, maar ‘het nieuwe lood’.”